W środę, 26 czerwca 2024 roku na budynku dawnej synagogi, obecnie siedzibie Gminnego Ośrodka kultury w Modliborzycach, miało miejsce odsłonięcie tablicy ”Pamięci Żydów z Modliborzyc – obywateli polskich zamordowanych przez Niemców w latach 1942-1943 w czasie akcji Rainhardt”.
W uroczystości wziął udział Marszałek Województwa Lubelskiego Jarosław Stawiarski, profesor Sabina Bober z Pracowni Studiów nad Holokaustem Żydów Polskich i Europejskich KUL oraz Burmistrz Modliborzyc Witold Kowalik, radni, kierownicy jednostek, mieszkańcy Modliborzyc.
Tablicę odsłonięto w ramach programu PAMIĘĆ JEST NASZYM OBOWIĄZKIEM. Projekt powstał podczas obchodów upamiętniających pomordowanych w trakcie Akcji Reinhardt na Lubelszczyźnie. Jego inicjatorem jest Marszałek Województwa Lubelskiego Jarosław Stawiarski. Tablice z brązu zostały przekazane do 124 miejscowości województwa lubelskiego, w których społeczność żydowska stanowiła znaczący procent wszystkich mieszkańców.
Pierwsze wzmianki o Żydach w Modliborzycach pochodzą z połowy XVII wieku, choć osadnictwo żydowskie – na szerszą skalę – nastąpiło dopiero na przełomie XVII i XVIII stulecia. W 1674 r. mieszkało tu 34 Żydów, stanowiących ponad 20% populacji.
W XVII i XVIII w. nastąpił szybki rozwój demograficzny miejscowej społeczności żydowskiej. W latach 60. XVIII w. mieszkało tu już ok. 350 osób wyznania mojżeszowego. W tym okresie w Modliborzycach zbudowano murowaną synagogę.
W 1827 r. notowano 312 Żydów. Pod koniec lat 90. XIX stulecia Żydzi stanowili już ponad 45% mieszkańców osady. Podobnie jak w wielu innych miejscowościach, głównym źródłem utrzymania ludności żydowskiej były handel i rzemiosło.
Na początku lat 20. XX w. Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców Modliborzyc. W 1921 r. było ich 957 na 1913 mieszkańców. Pod zarządem gminy znajdowały się: synagoga, mykwa (łaźnia), rzeźnia rytualna, przytułek dla ubogich oraz cmentarz (założony prawdopodobnie w XVIII w. przy drodze na Majdan, został zniszczony podczas II wojny światowej).
W marcu 1941 r. Niemcy przywieźli do Modliborzyc dużą grupę Żydów z Wiednia i Pragi Czeskiej. Bez mała tysiąc (1031 osób) osób rozlokowano w domach na terenie osady, jednak wkrótce część z nich zmarła z powodu chorób i głodu. W czerwcu 1942 r. w getcie znajdowało się łącznie ok. 2,2 tys. osób.
Nie brakło przypadków, gdy miejscowi gospodarze ratowali z narażeniem życia swoich sąsiadów - Żydów. W zabudowaniach gospodarstwa Aleksandra i Sabiny Dziadoszów z Modliborzyc schronienie znalazł Wiliam Toytman i miejscowy Żyd o nazwisku Śpiewak, który wcześniej znalazł schronienie w zabudowaniach u Orłowskiego.
Likwidacja getta w Modliborzycach miała miejsce 18 października 1942 roku (akcja "Reinhardt", której celem było wymordowanie ludności żydowskiej z pięciu dystryktów Generalnego Gubernatorstwa (warszawskiego, radomskiego, krakowskiego, lubelskiego i galicyjskiego). 1300 osób przepędzono do Zaklikowa (według innych źródeł do Kraśnika), a stąd 1 listopada deportowano do obozu zagłady w Bełżcu.
Źródło:
www. https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/m/521-modliborzyce/99-historia-spolecznosci/137692-historia-spolecznosci
Wieści Gminne. 380 lat lokacji Modliborzyc, wydanie specjalne wrzesień 2011.
Kubiszyn M., "Śladami Żydów. Lubelszczyzna", 2011.
