100 lat temu, 13 sierpnia 1920 r., na polach pod Radzyminem rozpoczęła się jedna z decydujących bitew wojny z bolszewikami, Bitwa Warszawska, określana mianem „Cudu nad Wisłą”.
Bitwę Warszawską uznano za „18. przełomową bitwę w historii świata”. Była jednym z największych zwycięstw w dziejach Polski i stała się częścią legendy marszałka Piłsudskiego.
W wojnie polsko-bolszewickiej brało udział wielu mieszkańców naszej miejscowości. Wśród nich m.in. Stefan Firosz i Władysław Krawiec, który walczył z bolszewikami pod Jabłonną i Grodnem. Przełomowym momentem tej wojny była bitwa stoczona na przedpolach Warszawy pod dowództwem marszałka Józefa Piłsudskiego w dniach 13-15 sierpnia 1920 roku określana „Cudem nad Wisłą”. Dla upamiętnienia tych, którzy zginęli w czasie I wojny światowej wykonano tablicę pamiątkową. Tablica umieszczona została na zewnętrznej ścianie kościoła obok drzwi frontowych. Napis na tablicy brzmi: „W 10 rocznicę Odzyskania Niepodległości Poległym w wojnie światowej z gminy Modliborzyce – 11.XI.1928 roku Rada Gminy Modliborzyce”. Na tablicy wyryto 39 nazwisk mieszkańców naszej gminy, którzy oddali swe życie za wolna Ojczyznę. Z inicjatywy ks. dziekana Czesława Bednarza tablica została rekonstruowana i uroczyście poświęcona 11 listopada 2005 roku.
Nasza gmina może poszczycić się tym, że na jej terenie przebywał Marszałek Piłsudski, a to dzięki Belinie Prażmowskiemu – współtwórcy Legionów. W sierpniu 1923 r. Prażmowski wyprawiał chrzciny swojego syna Janusza, a ojcem chrzestnym chłopca miał być sam Marszałek Piłsudski. Józef Piłsudski przyjechał pociągiem z Warszawy do Szastarki, a stamtąd konną karetą do majątku Beliny-Prażmowskiego.
Tak tę historię opisano w książce „Ziemia Wierzchowska. Przyroda i człowiek”: „Było to 1 sierpnia 1923 r. Na stacji kolejowej w niedalekiej Szastarce wysiadł marszałek Józef Piłsudski. Celem jego podróży był Godziszów. Tam też naczelnika państwa oczekiwał z niecierpliwością jego przyjaciel Władysław Belina-Prażmowski. Józef Piłsudski miał pełnić zaszczytną funkcje chrzestnego jego syna – Janusza. Na stacji na wodza oczekiwał już stangret dziedzica Andrzej Czajczyk”. Teraz miejsce postoju naczelnika upamiętnia pomnik w postaci żelaznego krzyża osadzonego na kamiennym postumencie. Na frontowej ścianie widnieje napis: „W hołdzie pierwszemu Marszałkowi Polski, 3 Maja 1935”. Na jednej z bocznych ścian pomnika jest zamieszczona informacja o powitaniu Józefa Piłsudskiego chlebem i solą, na innej natomiast – pierwsza zwrotka narodowego hymnu. Pomnik przetrwał w nienaruszonym stanie II wojnę światową. Jedynie napisy uległy częściowemu zamazaniu. Całość odrestaurowano w 1992 r. dzięki staraniom Towarzystwa Regionalnego „Pokolenia”. Józefowi Piłsudskiemu w podróży do Godziszowa towarzyszyli wysoką rangą wojskowi, w tym gen. Kazimierz Sosnkowski”.
Hołdem złożonym Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu jest również pomnik z medalionem na modliborzyckim rynku.
Pomnik, a właściwie obelisk z medalionem przedstawiającym Józefa Piłsudskiego, po raz pierwszy stanął na rynku w Modliborzycach w 1932 roku, jako hołd mieszkańców dla Marszałka. Inicjatorem jego budowy były władze gminy. Wójt Karol Potocki, legionista, posadził dąb, który nazwano Drzewkiem Wolności. Od tego momentu wszystkie uroczystości, wiece i akademie rozpoczynały się uroczystą Mszą św., a kończyły przemarszem przed pomnik. Uczestniczyły w nich organizacje i stowarzyszenia kościelne wraz ze sztandarami, w tym m.in. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Samarytanki, Polski Czerwony Krzyż, Liga Morska i Kolonialna oraz strażacy. Pomnik Marszałka przetrwał bombardowanie Modliborzyc i okupację hitlerowską. Zniszczeniu uległ jedynie drewniany płotek otaczający pomnik. Powojnie, wraz z wkroczeniem wojsk radzieckich, został zdewastowany w niewiadomych okolicznościach. Z relacji mieszkańców wynika, iż pomnik zburzono, a medalion został użyty przez żołnierzy radzieckich do zamocowania uziemienia radiostacji w Gwizdowie. Medalion odnaleziony został dzięki Kazimierzowi Belniakowi.
Pomysłodawcami i realizatorami odtworzenia pomnika Marszałka były władze gminy w Modliborzycach. Na podstawie zachowanych zdjęć z okresu międzywojennego i rozmów z osobami pamiętającymi pierwotny jego wygląd Jolanta Zezulińska wykonała projekt, a pomnik odtworzył Tadeusz Soliński.
Wystarczy rozejrzeć się wokół siebie, a przekonamy się, że otacza nas więcej wspomnień z przeszłości, niż moglibyśmy podejrzewać! W naszej gminy znaleźć możemy miejsca, zdjęcia, pamiątki, które nawiązują do wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. oraz początków II RP, a także do innych przełomowych wydarzeń z historii naszego kraju.
K.Pyć
Źródło:
„Ziemia Wierzchowska. Przyroda i człowiek”, Modliborzyce 2009.
„Pamięci Przodków… Album historyczny”, Modliborzyce 2014.
„Wieści Gminne”, wydanie specjalne wrzesień 2011.
„Gość Sandomierski”, nr47/738 , 2008.
www.gosci.pl
Zdjęcia:
Zbiory U. Bzdyry znajdujące się w archiwum Biblioteki u Kazimierza w Modliborzach.
www.gosci.pl
